Aπό την Ανωτάτη Σχολή Κακών Τεχνών με τίτλο:
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
Έχει η ζωή κάποιο νόημα;
Κι αν έχει, ποιο είναι αυτό; Πως μπορούμε να το βρούμε;
Μια μέρα, ήμουν έφηβος, καθόμουνα με μια μεγάλη παρέα σε ένα καφενείο της Παλιάς Πεντέλης. Δίπλα μας καθόταν ένας γέρος, πολύ γέρος, ζωντανός γέρος, με τον οποίον η παρέα συχνά συνομιλούσε.
Κάποιος από τη παρέα, μεταξύ σοβαρού και πειράγματος, τον ρώτησε:
- Μιχάλη, τι κατάλαβες από τη ζωή σου;
Η απάντηση:
- Δεν κατάλαβα τίποτα. Τώρα θα καταλάβω.
Θυμάμαι και θα θυμάμαι τα λόγια του, έως ότου έρθει και η δική μου ώρα να καταλάβω.
Κάπου-κάπου ακούμε λόγια που χαράζονται ανεξίτηλα μέσα μας, λόγια που μας δείχνουν μια κατεύθυνση, μας δίνουν δουλειά για το σπίτι, λόγια που μας παροτρύνουν να κάνουμε έρευνες.
Όλα αυτά τα χρόνια προσπάθησα να γεμίσω με ένα περιεχόμενο αυτό το ΄τώρα θα καταλάβω’.
Το γέμιζα, το άδειαζα, το ξαναγέμιζα.
Τώρα τελευταία, εδώ και αρκετα χρόνια, εικάζω ότι αυτό που θα καταλάβουμε μόνο μερικώς μπορούμε να το εννοιολογήσουμε, να το περιγράψουμε – κι αυτό λόγω των πεπερασμένων δυνατοτήτων του τεχνητού συστήματος που λέγεται ‘γλώσσα’.
Αυτό που θα νιώσουμε δεν μπορεί να το αποδώσει η γλώσσα – και ίσως να μην υπάρχει λόγος. Υπάρχει όμως και κάτι που μπορούμε να το καταλάβουμε και να το κατανοήσουμε.
Είναι η μοναξιά του θνήσκοντος ανθρώπου.
Εάν η ζωή έχει κάποιο νόημα, αυτός που μπορεί να μας το πει δεν είναι ο ζωντανός αλλά ο θνήσκων.
Ποια είναι η μοναξιά του θνήσκοντος;
Είναι η μοναξιά του αβοήθητου, είναι η μοναξιά αυτού που δεν μπορεί να βοηθηθεί από τους άλλους. Ο θνήσκων δεν μπορεί να πει ‘βοήθησέ με’ – και δεν το λέει, εκτός κι αν εννοεί, βοήθησέ με να πεθάνω.
Κι αν μας το ζητήσει, οφείλουμε να βοηθήσουμε.
Μπορεί να μας πει, ‘δεν θέλω να πεθάνω’ αλλά δεν μπορεί να μας πει ‘βοηθήστε με να μην πεθάνω’ – εννοώ τους γέρους, μην παρεξηγηθούμε, please.
Ουδεμία παροχή βοήθειας, ουδεμία αλληλεγγύη μπροστά στον θάνατο.
(Η μοναξιά και η μοναχικότητα, ως διάρρηξη, ακούσια στην πρώτη περίπτωση,
εκούσια στη δεύτερη, της σύνδεσης ατομικότητας και κοινωνίας,
είναι εκφάνσεις της νεκροζωντανότητας, είναι εμπειρία θανάτου.
Αυτός, αυτή που νώθει μοναξιά, δεν μπορεί να βοηθηθεί, όπως και ο θνήσκων.
Στη περίπτωση της μοναξιάς, υπερισχύει η μια πλευρά του κάλλους, η φρίκη – στη περίπτωση της μοναχικότητας, η άλλη, η πραότητα).
Εάν είναι έτσι, λογικά σκεπτόμενοι, η ζωή δεν μπορεί παρά να είναι η παροχή βοήθειας, η αλληλεγγύη.
Αυτό είναι το μόνο της ζωής μου νόημα.
Για σας, πιθανόν άλλο είναι το νόημα.
Για μένα, το νόημα (και η χαρά) της ζωής είναι η παροχή βοήθειας, η αλληλεγγύη.
Κι εάν η αλληλεγγύη είναι η άλλη λέξη για την ισότητα, εάν η ελευθερία είναι εξάρτηση,
τότε η αλληλεγγύη και η ελευθερία,
η ισότητα και η εξάρτηση συμπλέκονται με τέτοιο τρόπο ώστε από τη μια να αποτελούν την ουσία του πλέγματος των σχέσεων και των αλληλεπιδράσεων που απαρτίζουν μια κοινωνία
και από την άλλη να αποτελούν τον αντίποδα της Κυριαρχίας,
η οποία δεν ανέχεται ούτε την αλληλεγγύη ως ισότητα ούτε την ελευθερία ως εξάρτηση.
Κι αποτελεί βεβαίως την πηγή των κοινωνικών δεινών.
Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι η αλληλεγγύη, η παροχή βοήθειας, η μέριμνα συνιστά τον κομβικό εννοιολογικό και αξιακό άξονα πολλών θρησκειών, συστημάτων ηθικής, φιλοσοφιών και τεχνών.
Και σχετίζεται ασφαλώς με την ίδια την ανθρωπογένεση.
Εάν γίναμε άνθρωποι επειδή βάλαμε όρια στην ελευθερία και την επιθυμία, όρια στην φρίκη, την αλληλοβορά, το αλληλοφάγωμα εννοώ, απομεινάρι του οποίου είναι οι ασυνείδητες επιθυμίες (του φόνου, της αλληβοράς και της αιμομειξίας),
εάν η ελευθερία συμπλέκεται άρρηκτα με την αλληλεγγύη, σκέφτομαι πως και η αλληλεγγύη θα έχει όρια και κανόνες.
Πρόκειται για ένα πολύ λεπτό ζήτημα, το οποίο δεν έτυχε της προσοχής που του αρμόζει.
Όταν καταλύονται τα όρια και οι κανόνες της αλληλεγγύης (ισότητας),
τότε καταλύονται και τα όρια και οι κανόνες της ελευθερίας (εξάρτησης)
– η αναρχία και ο κομμουνισμός δεν είναι κατάλυση ορίων και κανόνων, το γνωρίζετε πολύ καλά.
Εάν καταλυθούν τα όρια και οι κανόνες της αλληλεγγύης και της ελευθερίας,
τότε προκαλούνται πολλές και οδυνηρές, δυσάρεστες καταστάσεις,
προκαλούνται προβλήματα τα οποία καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε και να επιλύσουμε.
Πως όμως η αλληλεγγύη μπορεί αν προκαλεί προβλήματα;
Μερικές φορές η αλληλεγγύη δημιουργεί περισσότερα προβλήματα από ό,τι επιχειρεί να επιλύσει.
Όταν πήγα να ζήσω στην οικοκοινότητα Utopiaggia, μου υπέδειξαν τον πρώτο κανόνα, όταν την πρώτη μέρα προσφέρθηκα να βοηθήσω στο πλύσιμο των πιάτων: τις τρεις πρώτες μέρες δεν θα κάνεις απολύτως τίποτα.
Θα βλέπεις και θ’ ακούς. Αυτές τις τρεις μέρες δεν θέλουμε καμιά βοήθεια, να μας λείπει.
Δεν άργησα να κατανοήσω αυτόν τον κανόνα: η παροχή βοήθειας θα δημιουργούσε προβλήματα: θα κούραζα τους άλλους να μου επεξηγήσουν,
θα έκανα λάθη, το οποία έπρεπε να διορθωθούν, θα έκανα ζημιά, η οποία θα έπρεπε να αποκατασταθεί.
Είναι αυτό λέμε, κάνουμε αυτό που πρέπει, κάνουμε το καλό και περιπλέκουμε τα πράγματα, τα χειροτερεύουμε.
Κατά συνέπεια, πολύ συχνά προϋπόθεση της αλληλεγγύης είναι η γνώση.
Ο συσχετισμός μεταξύ αλληλεγγύης και γνώσης είναι σαφής – η αλληλεγγύη παράγει γνώση αλλά και την προϋποθέτει.
Ας δούμε τώρα μια άλλη πτυχή του εξεταζόμενου ζητήματος.
Τον περασμένο Αύγουστο (2011), την εποχή που απεργούσαν οι ταξιτζήδες, βλέπω ειδήσεις στην τηλεόραση.
Μια ρεπορτερατζού επιχειρεί να μας πείσει πόσο πολύ πλήττεται το κοινωνικό σύνολο από την απεργία των ταξιτζήδων,
πλησιάζει μια νέα κοπέλα και τη ρωτάει για τις επιπτώσεις της απεργίας. Και η κοπέλα έξαλλη διαμαρτύρεται:
-‘Αίσχος! Δε βρήκα ταξί να έρθω (στην Αθήνα) από τη Θήβα, είπα στον αδερφό μου και με έφερε’.
Αυτή η κοπέλα, όταν έρχεται, και μάλλον θα έρχεται συχνά, από τη Θήβα στην Αθήνα, έρχεται με ταξί!
Τι να το κάνω το ξυράφι, με μου έχει μείνει φλέβα για φλέβα!
Και όταν απήργησαν οι ταξιτζήδες, δεν μπορούσε να έρθει με το λεωφορείο ή το τρένο κι αγγάρεψε τον αδερφό της – κι είμαι βέβαιος ότι δεν του πλήρωσε τη βενζίνα.
Κι αυτός την πήγε από τη Θήβα στην Αθήνα!
Είναι αλληλεγγύη αυτό, είναι παροχή βοήθειας; Είναι βλακεία πέντε αστέρων!
Καπάκι το επόμενο περιστατικό, το οποίο με αποτελείωσε, έψαχνα μέρος να κρυφτώ και δεν μπορούσα.
Μια κοπέλα κάθεται σε ένα παγκάκι στα ΚΤΕΛ, στον Κηφισσό, στην αφετερία των αστικών λεωφορείων.
Την πλησιάζει η ρεπορτερατζού και τη ρωτάει να μάθει το πρόβλημά της, πρόβλημα που της το προκάλεσε η απεργία των ταξιτζήδων προφανώς, προφανέστατα.
"Εγώ", λέει η κοπέλα, "ήρθα με το λεωφορείο από την Καλαμάτα αλλά δε βρίσκω ταξί να πάω εκεί που θέλω – και δεν ξέρω να πάω με το λεωφορείο, πέρα από το ότι θα πάρω δυο λεωφορεία, έχω και τη βαλίτσα."
_ "Και τι θα κάνεις; " τη ρωτάει η ρεπορτερατζού.
- "Πήρα τηλέφωνο το φίλο μου στη Καλαμάτα και θα έρθει να με πάει."
- Σε πόσες ώρες θα είναι εδώ;"
-" Σε τρεις ώρες."
- " Και θα περιμένεις τρεις ώρες;"
- " Τι άλλο να κάνω; "
Σκέφτομαι τι έχουν να πάθουν με τη κρίση αυτοί οι νέοι και οι νέες, δεν είναι μόνο αυτοί οι τέσσερις, και παθαίνω.
Ή θα αναθεωρήσουν πολλά, πάρα πολλά ή θα υποφέρουν πάρα πολύ. Τρίτος δρόμος δεν υπάρχει.
Άλλη μια περίπτωση κατά την οποία η αλληλεγγύη χρησιμοποιείται ως μέσον επιβολής και αναπαραγωγής της κυριαρχικής σχέσης.
Φυτεύω στον κήπο περισσότερα λαχανικά από όσα καταναλώνουμε για να δίνω σε φίλους που με επισκέπτονται και σε γειτόνους.
Ένας από αυτούς, μου φέρνει λαχανικά από μανάβη ή από λαϊκατζή τα οποία είναι εκτός εποχής (ντομάτες. . .!!!) είναι σάπια, για πέταμα.
Γιατι μου τα φέρνει; Για να με βοηθήσει;
Όχι, η αλληλεγγύη είναι ένα πρόσχημα να επιδείξει την κοινωνική και οικονομική ανωτερότητα, για να μου πει ότι είμαι φτωχός και φουκαράς.
Ένας συνάδελφος συμβασιούχος μου έδωσε τον Σεπτέμβριο τέσσερις σχολικές τσάντες οι οποίες ήταν τρύπιες και μουχλιασμένες.
Δεν έχουμε αγοράσει ρούχα για τα παιδιά – φίλοι και γνωστοί και συγγενέις μας δίνουν, όπως κι εμείς δίνουμε, ρούχα καλά και καθαρά.
Μια καριόλα εργάτρια, γειτόνισσα στις Σέρρες, μας έφερνε αυτά που ήθελε να πετάξει.
Εάν υπάρχει κάποιος άλλος πιο φτωχός από μένα, τότε εγώ είμαι ανώτερος – κι όλα αυτά μεταξύ εργατών και υπαλλήλων!
Για την φιλανθρωπία ως εκφυλισμένη αλληλεγγύη, ως μέσον ενίσχυσης της Κυριαρχίας δεν χρειάζεται να πω τίποτα.
Ο ανταγωνισμός, 0 ατομικισμός και ο εγωισμός χρησιμοποιούν την αλληλεγγύη ως μέσον επιβολής και διαιώνισης της Κυριαρχίας – την αλληλλεγγύη αυτή δεν μπορούμε να την αποδεχτούμε, θα την τσακίσουμε και μαζί με αυτή και αυτό από το οποίο προέρχεται.
